Оилавий аденоматоз полипоз йўғон ичак ва тўғри ичакда 100 дан ортиқ полиплар хосил бўлиши билан кечадиган касалликдир. Бу касаллик ирсий ўтади ва ёшликда ёки ўсмирлик даврда ривожланишни бошлайди.
Полип — рак олди холати бўлиб, ғовак (ичи бўш) аъзолар деворидан ички бўшлиғи томонга ўсган тўқимадир. Оилавий аденоматоз полипоз хар 8000-14000 кишидан 1 тасида учрайди. Беморларнинг 15 ёшгача бўлганларнинг 50% ида полиплар ривожланиб бўлади. 35 ёшигачаларда эса 95% ида полип топилади. Агар 40 ёшгача даволанмаса ракка айланиб кетади.
Бу касаллиги мавжуд беморларда 12 бармоқ ичак, ошқозон ости бези, қалқонсимон без, мия ва жигар ўсмалари хам ривожланиши мумкин.
Оилавий аденоматоз полипоз белгилари.
Кўпинча белги бермайди. Белги берадиган бўлса, уларнинг энг кўп тарқалганлари қуйидагилардир:
- Қон кетиш. Қон кетиш кўпинча микроскопик бўлади. Узоқ вақт кетса камқонликка олиб келади. Ахлатни яширин қон кетишга текшириш орқали аниқлаш мумкин.
- Катта ўлчамдаги полиплар қоринда оғриқ, ичак тутилиши ва тутқаноқ келтириб чиқариши мумкин.
- Кўп сонли полиплар ўзидан суюқлик ва тузларни чиқариб, ич суюлишига сабаб бўлади. Кўпинча калий миқдори камаяди.
- Тўғри ичакдаги полип ўсиб катта бўлиб кетса, орқа пешобдан чиқиб қолиши мумкин. Кўпчилик геморой деб ўйлаб, узоқ вақт ўзича даволанади ва шифокорга бормайди. Шундан эхтиёт бўлиш керак.
Оилавий аденоматоз полипоз диагностикаси.
- Колоноскопия. Йўғон ичакни орқа пешоб орқали текшириш.
- Ирсий тахлил. Агар оилада бирор кишида бу касаллик аниқланса, унинг қариндошлари хам ирсий тахлил топширишлари керак. Хамда 12 ёшдан бошлаб хар йили сигмоидоскопия (йўғон ичак пастки қисмлари текшируви) текширувидан ўтиши керак.
- Оилада бу касаллик мавжуд бўлса, туғилган болаларни 5 ёшигача жигар ракига (гемобластома) текшириб туриш керак.
Оилавий аденоматоз полипозни даволаш.
- Ностероид яллиғланишга қарши дорилар. Бу гурухга кирувчи баъзи дорилар полипларни ўсишини тўхтатиши аниқланган. Лекин бу хам вақтинчалик ва дорини тўхтатгач полип яна ўсаверади.
- Операция қилиб йўғон ичакни олиб ташлаш. Беморда бу касаллик тасдиғини топса, ундан доим рак ривожланишини хисобга олган холда, беморга йўғон ичакни тўлиқ олиб ташлаш таклиф қилинади. Агар йўғон ичакни хамма қисмини олиб ташланса, ингичка ичакни қорин деворидан чиқариб қўйилади (илеостомия). Инсон чиқиндилари шу ердан чиқади. Лекин бу жуда ноқулайлик келтириб чиқаргани учун, орқа пешобни сақлаб қолишга қаратилган операция модификациялари хам ишлаб чиқарилган.
- Йўғон ичакни тўлиқ ва тўғри ичакни фақат шиллиқ қаватини олиб ташлаб, ингичка ичакни шу қисмга уланади. Полиплар шиллиқ қаватдан ривожланади. Бу операцияда полип ривожланиши олди олинади ва илеостомия хам зарур бўлмайди.
- Йўғон ичак тўлиқ олиб ташланади ва тўғри ичак қолдирилади. Лекин полип ривожланиши мумкин ва бемор доимий текширувдан ўтиб туради.
Йўғон ичак олиб ташланган тақдирда хам бемор ошқозон ва 12 бармоқ ичагини доимий текширтириб туриши керак. Шифокорлар қалқонсимон безни текширтириб туришни хам тавсия қилишлари мумкин.
